Bảo đảm tranh tụng trong xét xử

80

Các quy định về nguyên tắc “Bảo đảm tranh tụng trong xét xử” trong Hiến pháp 1992 sửa đổi 2013

     1. Quy định của Hiến pháp sửa đổi năm 2013 về nguyên tắc “Bảo đảm tranh tụng trong xét xử”

Tranh tụng là hoạt động của các bên tham gia xét xử đưa ra các quan điểm của mình và tranh luận lại để bác bỏ một phần hoặc toàn bộ quan điểm của phía bên kia. Tranh tụng là cơ sở để Tòa án đánh giá toàn bộ nội dung vụ án và đưa ra phán quyết cuối cùng đảm bảo tính khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Xác định tầm quan trọng của hoạt động tranh tụng tại phiên tòa, Điều 103 khoản 5 Hiến pháp sửa đổi năm 2013 quy định “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”.

 luat su tranh tung tai toa     Đây là một trong những đổi mới đáng chú ý vì lần đầu tiên Hiến pháp đã ghi nhận nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử.

     Việc hiến định nguyên tắc tranh tụng mang nhiều ý nghĩa, cụ thể:

     Thứ nhất, quy định nguyên tắc tranh tụng trong Hiến pháp đã thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp.

     Từ trước tới nay vấn đề tranh tụng và nâng cao chất lượng tranh tụng được quan tâm và đề cập tới nhiều. Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương về vấn đề này, cụ thể: Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới đã quy định: “… Nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa, bảo đảm tranh tụng dân chủ với luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác… Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng của phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời gian quy định“. Tiếp đó, Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 khẳng định: “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp”. Nghị quyết 37/NQ-QH13 ngày 23/11/2012 yêu cầu: “Kiểm sát viên phải chủ động, tích cực tranh luận, đối đáp tại phiên tòa xét xử các vụ án hình sự… Tòa án nhân dân tối cao chỉ đạo các Tòa án tiếp tục đẩy mạnh việc tranh tụng tại phiên tòa”.

     Pháp luật tố tụng hình sự hiện hành cũng có nhiều quy định chứa đựng nội dung của nguyên tắc tranh tụng như quy định nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo, nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc xác định sự thật vụ án, nguyên tắc pháp chế XHCN; các quy định về quyền và nghĩa vụ của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, các quy định về tranh luận tại phiên tòa. Đặc biệt, Điều 222 BLTTHS năm 2013 quy định: “Khi nghị án chỉ được căn cứ vào các chứng cứ và tài liệu đã được thẩm tra tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của KSV, bị cáo, người bào chữa và người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa”.

     Mặc dù vậy, các quy định trên còn thiếu tính cụ thể, nhất là chưa có văn bản pháp lý nào chính thức ghi nhận nguyên tắc bảo đảm và cơ chế bảo đảm tranh tụng nên thực tiễn hoạt động chưa phát huy hiệu quả. Do vậy, việc Hiến pháp quy định cụ thể, rõ ràng nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử là một bước tiến lớn và rất phù hợp với tinh thần cải cách tư pháp của Nhà nước ta.

     Thứ hai, quy định nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong Hiến pháp tạo sự chuyển biến mạnh mẽ cả về nhận thức lẫn hoạt động thực tiễn trong việc xét xử.

     Những quy định pháp luật tố tụng hình sự hiện hành đã và đang phát huy hiệu lực trên thực tiễn của công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm. Công tác điều tra, truy tố, xét xử ngày càng hiệu quả, việc tranh luận tại phiên tòa bảo đảm tính dân chủ, khách quan. Tuy nhiên so với tình hình đặt ra thì hoạt động tranh tụng chưa đáp ứng yêu cầu. Có phiên tòa chưa thực sự bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác, số lượng án hủy, sửa còn nhiều. Về mặt nhận thức vẫn tồn tại quan niệm“án bỏ túi”“án tại hồ sơ” dẫn đến tâm lý xem nhẹ hoạt động tranh tụng tại phiên tòa.

     Nguyên nhân của tình hình trên có nhiều, trong đó có nguyên nhân từ những quy định của pháp luật về tranh tụng và bảo đảm tranh tụng chưa rõ ràng, cụ thể nên hiệu lực chưa cao.

Hiến pháp sửa đổi năm 2013 quy định chính thức về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng như vậy sẽ tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của cán bộ tư pháp, của công dân trong quá trình thực hiện các quyền năng khi tham gia tranh tụng. Đồng thời thực tiễn xét xử sẽ thay đổi, với bước tiến mới trọng tâm là hoạt động tranh tụng được  bảo đảm, phát huy tối đa tính công bằng, dân chủ.

     Thứ  ba, việc quy định nguyên tắc tranh tụng trong Hiến pháp là tiền đề để xây dựng và hoàn thiện các quy định về bảo đảm tranh tụng trong các văn bản pháp luật tố tụng.

     Hiến pháp là đạo luật gốc, văn bản pháp lý có hiệu lực cao nhất. Do vậy, khi Hiến pháp quy định về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng như vậy thì những quy định trong bộ luật, luật, các văn bản dưới luật chưa rõ ràng, không thống nhất phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp, tạo sự thống nhất trong việc vận dụng pháp luật, đặc biệt đòi hỏi cần xây dựng quy định cụ thể về phương thức bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử.

     2. Trách nhiệm triển khai của ngành Kiểm sát nhân dân và một số giải pháp để thực hiện tốt yêu cầu mới của Hiến pháp

     2.1. Trách nhiệm triển khai thi hành của ngành Kiểm sát nhân dân

     Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan tiến hành tố tụng. Khi tham gia phiên tòa xét xử vụ án hình sự, Kiểm sát viên đồng thời thực hiện hai chức năng: thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử. Với chức năng thực hành quyền công tố, Kiểm sát viên cần thực hiện nghiêm túc, đầy đủ mọi quyền và nghĩa vụ, tham gia xét hỏi, tranh luận với bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác để bảo vệ cáo trạng. Với chức năng kiểm sát xét xử Kiểm sát viên kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động xét xử của Tòa án và những người tham gia tố tụng. Như vậy, Kiểm sát viên vừa là chủ thể trực tiếp thực hiện việc tranh tụng, vừa có trách nhiệm kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Hội đồng xét xử để nguyên tắc tranh tụng được bảo đảm.

     Xác định đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Viện kiểm sát trong tiến trình cải cách tư pháp, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã chỉ đạo toàn Ngành đề ra và tổ chức thực hiện nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và kỹ năng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa như: yêu cầu Kiểm sát viên chuẩn bị tốt các điều kiện để tranh tụng tại phiên tòa, chủ động trong xét hỏi, tranh luận, đối đáp với với luật sư và những người tham gia tố tụng khác; đối với các vụ án phức tạp, vụ án được dư luận xã hội quan tâm, yêu cầu lãnh đạo Viện kiểm sát các cấp trực tiếp thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử, chủ động phối hợp với Tòa án tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng và kỹ năng tranh tụng cho Kiểm sát viên, phối hợp với Tòa án lắp đặt camera tại phòng xử án, kết nối với phòng làm việc của lãnh đạo để tăng cường công tác theo dõi, quản lý, nhằm chấn chỉnh tác phong, văn hóa ứng xử tại phiên tòa của Kiểm sát viên…

     Hiến pháp sửa đổi năm 2013 được ban hành với quy định về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử như nội dung nêu trên đặt ra yêu cầu cao hơn, trách nhiệm hơn đối với ngành Kiểm sát nhân dân. Vì vậy, ngành Kiểm sát nhân dân cần áp dụng nhiều biện pháp hữu hiệu hơn nữa để triển khai thi hành hiệu quả nguyên tắc này.

      2.2. Một số giải pháp để thực hiện tốt yêu cầu mới của Hiến pháp

     Thứ nhất, đổi mới nhận thức của cán bộ, Kiểm sát viên trong toàn ngành, tăng cường ý thức pháp luật trong nhân dân

     – Ngành Kiểm sát nhân dân cần tổ chức triển khai sâu rộng quy định của Hiến pháp giúp Kiểm sát viên nhận thức đầy đủ, đúng đắn, bảo đảm các quy định của Hiến pháp nói chung và quy định về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử nói riêng được thực thi nghiêm túc.

     – Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật với nhiều hình thức phong phú, phối hợp với Tòa án tổ chức nhiều phiên tòa lưu động, tăng cường chế định bổ trợ tư pháp nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong nhân dân.

     Thứ hai, đổi mới các phương thức hoạt động nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên

     – Chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng, tổ chức nhiều hội nghị tập huấn, qua đó xây dựng các cẩm nang nghiệp vụ trang bị cho Kiểm sát viên những kỹ năng cần thiết khi tham gia phiên tòa, tổ chức nhiều cuộc thi đánh giá kỹ năng Kiểm sát viên với các phiên tòa giả định để tạo môi trường học tập và rèn luyện kỹ năng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử cho Kiểm sát viên tiến tới xây dựng đội ngũ Kiểm sát viên chuyên sâu, có kinh nghiệm, giỏi nghiệp vụ và có bản lĩnh nghề nghiệp, chủ động xử lý nhanh nhạy mọi tình huống phức tạp tại phiên tòa.

     – Tiếp tục xây dựng và thực hiện tốt chuyên đề “Nâng cao chất lượng hoạt động xét hỏi và tranh tụng của Kiểm sát viên” lồng ghép với chuyên đề “Tổ chức các phiên tòa để rút kinh nghiệm hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử của Kiểm sát viên” và chuyên đề “Tranh tụng và những giải pháp nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên trong xét xử hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”.

     – Tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo điều hành, nâng cao trách nhiệm của người lãnh đạo đơn vị trong việc theo dõi, quản lý, nhằm chấn chỉnh tác phong, văn hóa ứng xử tại phiên tòa của Kiểm sát viên.

     – Tạo mọi điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo cho Kiểm sát viên có đủ điều kiện để hoàn thành tốt nhiệm vụ.

     Thứ ba, đảm bảo về mặt pháp lý đối với việc nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên trong xét xử vụ án hình sự.

     Viện kiểm sát căn cứ vào quy định của pháp luật làm cơ sở thực thi nhiệm vụ. Tuy nhiên, thực tế áp dụng cho thấy nhiều quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự chưa thực sự phù hợp với yêu cầu tranh tụng. Quy định mới của Hiến pháp về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử đặt ra cần thiết phải sửa đổi, bổ sung các quy định của Bộ luật cho phù hợp, thống nhất.

     Năm 2014, ngành Kiểm sát nhân dân với vai trò là cơ quan chủ trì chịu trách nhiệm xây dựng để trình Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét, thông qua các dự án luật, gồm: Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân sửa đổi, Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi. Viện kiểm sát nhân dân cần tích cực tham gia nghiên cứu, rà soát sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật nói chung và những quy định về tranh tụng và cơ chế bảo đảm tranh tụng nói riêng, tạo cơ sở pháp lý vững chắc, từng bước nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa.

     Trên cơ sở nghiên cứu nội dung của BLTTHS hiện hành, tác giả đề xuất sửa đổi bổ sung BLTTHS một số vấn đề sau:

     – Đề nghị bổ sung Điều luật BLTTHS quy định về nguyên tắc bảo đảm tranh tụng như sau:

     “Điều… Bảo đảm tranh tụng

     Kiểm sát viên, người bào chữa, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người đại diện hợp pháp của họ, người bảo vệ quyền lợi của đương sự đều có quyền tranh luận dân chủ, bình đẳng trước Tòa án.

     Tòa án phải bảo đảm việc tranh tụng bình đẳng, dân chủ giữa các bên nhằm làm rõ sự thật khách quan của vụ án.

     Phán quyết của Hội đồng xét xử phải dựa trên kết quả đánh giá chứng cứ và tranh tụng công khai tại phiên tòa”.

     – Đề nghị bổ sung các quy định bảo đảm tranh tụng như quy định chế tài áp dụng trường hợp vi phạm như không bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, không đảm bảo việc thực hiện tranh tụng của cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng.

     – Đề nghị sửa đổi quy định tại Điều 218 BLTTHS theo hướng đề cao trách nhiệm của Kiểm sát viên hơn trong việc tranh tụng và trách nhiệm của Chủ tọa phiên tòa trong việc bảo đảm tranh tụng như sau: “… Kiểm sát viên có nghĩa vụ đáp lại tất cả những ý kiến liên quan đến vụ án của người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác. Chủ tọa phiên tòa có trách nhiệm bảo đảm việc tranh tụng giữa Kiểm sát viên và những người tham gia tố tụng”.

     Tóm lại, nguyên tắc bảo đảm tranh tụng trong xét xử là một quy định mới mang tính đột phá trong lịch sử lập hiến của nước ta. Quy định này đặt ra yêu cầu cao hơn, trách nhiệm hơn đối với ngành Kiểm sát nhân dân. Vì vậy, ngành Kiểm sát nhân dân cần nghiêm túc triển khai thực hiện đảm bảo thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, góp phần thực hiện mục tiêu“Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”, qua đó giữ vững lòng tin của nhân dân, xây dựng xã hội công bằng, dân chủ./.

Nguyễn Hồng Ly – VKSND quận Hải An

========================================================

ĐOÀN LUẬT SƯ HÀ NỘI

CÔNG TY LUẬT DRAGON

Giám đốc - Thạc sĩ Luật sư:  Nguyễn Minh Long Công ty luật chuyên:
Hình sự - Thu hồi nợ - Doanh nghiệp – Đất Đai – Trọng tài thương mại – Hôn nhân và Gia đình.
Văn phòng luật sư quận Cầu Giấy:  Phòng 6 tầng 14 tòa nhà VIMECO đường Phạm Hùng, phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội.
Văn phòng luật sư quận Long Biên: Số 24 ngõ 29 Phố Trạm, Phường Long Biên, Quận Long Biên, Hà Nội
Điện thoại: 1900 599 979 / 098.301.9109
Email: dragonlawfirm@gmail.com
Hệ thống Website:
www.vanphongluatsu.com.vn
www.congtyluatdragon.com
www.luatsubaochua.vn
www.dragonlaw.vn
#luatsubaochua #luatsutranhtung #luatsuhinhsu #luatsudatdai