Phán quyết của tòa phải từ kết quả tranh tụng

Luật sư Phan Trung Hoài tại một phiên tòa – Ảnh: THUẬN THẮNG

LS PHAN TRUNG HOÀI – phó chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, một trong những thành viên tham gia hội thảo, hội nghị chuyên sâu lấy ý kiến dự thảo các dự án luật – cho biết:

– Trong số các dự án luật được đưa ra lấy ý kiến lần này, dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) sửa đổi được dành nhiều thời gian mổ xẻ, tranh luận sôi nổi và quyết liệt.

Theo đó, nhiều vấn đề liên quan việc bảo đảm quyền con người, nâng cao trách nhiệm của các cơ quan và người tiến hành tố tụng hướng đến một tiến trình tố tụng dân chủ và minh bạch, thuận tiện đang được dư luận và người dân hết sức quan tâm.

* Thưa ông, vấn đề cốt lõi trong dự thảo BLTTHS (sửa đổi) lần này là gì và có những điểm mới, tiến bộ nào theo tinh thần Hiến pháp 2013?

– Dự thảo BLTTHS đã thể chế hóa chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013, tham khảo kinh nghiệm tố tụng hình sự tiến bộ của các nước trên thế giới, tháo gỡ nhiều khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự.

Trong đó phải kể đến việc làm rõ hơn nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; phân định thẩm quyền hành chính với thẩm quyền tư pháp; tăng quyền, tăng trách nhiệm cho điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán…

Trong tổng thể những vấn đề nêu trên, việc bảo đảm quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa (gọi chung là quyền bào chữa), nâng cao vị thế đội ngũ luật sư và bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử có thể coi là những giá trị cốt lõi thể hiện bước chuyển lớn trong dự thảo BLTTHS.

* Cụ thể, những đổi mới trong dự thảo BLTTHS lần này có đề cập “quyền im lặng”, một cụm từ mà lâu nay dư luận hết sức quan tâm và người bị buộc tội có quyền nhờ cậy đến luật sư bảo vệ họ ở bất cứ thời điểm nào hay không?

– Dự thảo đã tiếp cận sớm hơn thời điểm người bị tố giác, báo tin tội phạm, kiến nghị khởi tố có quyền nhờ luật sư tư vấn, bào chữa, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho mình đến khi bị bắt, tạm giữ, tạm giam.

Trong một chừng mực nhất định là phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội, mức độ phát triển dân chủ và truyền thống văn hóa pháp lý.

Dự thảo không đề cập trực diện khái niệm “quyền im lặng”, nhưng cụ thể hóa thông qua các quy định như người bị buộc tội có quyền trình bày lời khai, không bị ép buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc bị ép buộc phải nhận mình có tội, cũng như được quyền tiếp cận ngay với người bào chữa.

Dự thảo cũng bổ sung một số quyền của người bào chữa thu thập, đưa ra và đánh giá chứng cứ; trình tự giải quyết các yêu cầu của kiểm sát viên và người bào chữa trước khi mở phiên tòa và trình tự xét hỏi, hướng đến việc bảo đảm phán quyết của tòa án phải xuất phát từ kết quả tranh tụng tại phiên tòa.

Đây là một bước tiến dài trên hành trình dân chủ hóa hoạt động tố tụng.

* Lâu nay, việc tiếp cận người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo của giới luật sư còn nhiều khó khăn. Để đảm bảo quyền bào chữa, bảo đảm quyền lợi cho người bị buộc tội, người bị hại và các đương sự khác, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã đề xuất, kiến nghị giải pháp gì để đổi mới dự thảo BLTTHS?

– Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã đề xuất rất nhiều kiến nghị và giải pháp, trong đó nhấn mạnh việc thể chế hóa quyền bào chữa trong Hiến pháp, làm sao bất cứ ai khi bị đặt trong vòng nghi vấn buộc tội đều có quyền tiếp cận và nhận được sự trợ giúp về mặt pháp lý nhanh chóng, minh bạch và công bằng.

Muốn vậy cần tập trung tháo gỡ những vướng mắc, bất cập trong thực tế, hủy bỏ thủ tục cấp giấy chứng nhận (hay đăng ký) người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự.

Tôi nghĩ không thể dùng thủ tục hành chính để ngăn cản thực hiện quyền hiến định đương nhiên của con người, từ đó nâng cao vị thế, vai trò và trách nhiệm của đội ngũ luật sư tham gia tố tụng trong các vụ án hình sự (kể cả trong thủ tục dân sự, hành chính)…

Liên đoàn cũng đã đề xuất xây dựng một chương mới về bào chữa và bảo vệ quyền lợi cho người bị buộc tội, người bị hại và các đương sự khác trong tố tụng hình sự.

Thực hiện quyền hiến định, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đề nghị giải pháp cụ thể khi bị bắt, tạm giữ, tạm giam, thân nhân của họ khi nhờ luật sư thì cơ quan điều tra cần bố trí, tạo thuận lợi cho luật sư tiếp xúc ngay với người bị buộc tội; luật sư chủ động được gặp, hỏi riêng với người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo đang bị tạm giam.

Hoàng Khang

Theo Tuổi tr